Ngày 3/9, chỉ vỏn vẹn hai ngày trước lễ khai giảng năm học mới 2025-2026, Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) TP HCM ban hành công văn yêu cầu tất cả các trường học trên địa bàn thành phố từ chối nhận hoa chúc mừng dưới mọi hình thức từ các cơ quan, đoàn thể, doanh nghiệp, phụ huynh hay cá nhân.
Sở này còn yêu cầu tất cả các trường học trên địa bàn hạn chế sử dụng hoa tươi để trang trí sân khấu, cổng trường, nhằm thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Hình ảnh hoa chuẩn bị giao cho khách trong dịp lễ khai giảng của một shop hoa tại TP HCM. Ảnh: NVCC
Thay vào đó, Sở khuyến khích các đơn vị, cá nhân chuyển đổi hình thức chúc mừng thành các khoản đóng góp cho quỹ khuyến học của nhà trường hoặc chung tay hỗ trợ đồng bào vùng lũ.
Khi mới đọc văn bản này, nhiều người có lẽ cảm thấy đây là một việc làm nhân văn và thiết thực, hướng tới việc biến những lẵng hoa chóng tàn thành giá trị lâu dài cho cộng đồng. Tuy nhiên, đằng sau quyết định này là một hệ lụy không nhỏ đối với những người nông dân trồng hoa - những con người thầm lặng góp phần làm nên sắc màu cho các dịp lễ lớn trong năm.
Liệu việc "cắt đứt" đột ngột nguồn cầu này có vô tình đẩy họ vào cảnh thất thu, thậm chí lãng phí theo một cách khác?
Trước hết, cần nhìn nhận rằng ngành trồng hoa ở Việt Nam, đặc biệt tại các vùng như Lâm Đồng, không chỉ là một ngành kinh tế mà còn là nguồn sống chính của hàng nghìn hộ nông dân.
Theo Hiệp hội Hoa Đà Lạt, hoa tươi là sản phẩm nông nghiệp đặc thù, phụ thuộc lớn vào các dịp lễ hội, ngày kỷ niệm như Tết Nguyên đán, 8/3, 20/11 và đặc biệt là ngày khai giảng 5/9. Đây là những "mùa vụ" lớn, chiếm tỷ lệ đáng kể trong doanh thu hàng năm của nông dân.
Trong dịp tổng kết năm học 2024-2025, nhiều trường học trên địa bàn TP HCM ngập tràn sắc hoa từ các cá nhân, tổ chức.
Tại Lâm Đồng - thủ phủ hoa của cả nước - với hơn 10.000 ha đất trồng hoa, sản lượng mỗi năm đạt 4,4 tỷ cành hoa và 600 triệu chậu hoa, tạo sinh kế cho hơn 50.000 hộ nông dân, doanh nghiệp và hàng ngàn shop hoa tại TP HCM. Nông dân ở đây thường lập kế hoạch trồng trọt từ nhiều tháng trước, đầu tư phân bón, giống cây, lao động để kịp "thu hoạch" vào đúng dịp.
Ngày khai giảng, với hàng nghìn trường học tại TP HCM - một trong những địa bàn giáo dục lớn nhất nước - luôn là "thị trường vàng" cho hoa chúc mừng. Những bó hồng, cúc, lily hay lan được chuẩn bị kỹ lưỡng, không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn là kết tinh của mồ hôi, công sức của người nông dân.
Thế nhưng, công văn của Sở GD&ĐT TP HCM được ví như một "gáo nước lạnh" đối với chuỗi cung ứng hoa tươi.
Nhiều nông dân ở Lâm Đồng cho biết, họ đã nhận đơn hàng từ các trường học, phụ huynh và doanh nghiệp từ vài tuần trước, với lượng hoa khổng lồ được cắt, đóng gói sẵn sàng vận chuyển. Đột ngột, các đơn hàng bị hủy "phút 89", khiến họ trở tay không kịp.
Ngay sau đó, Hiệp hội Hoa Đà Lạt đã nhanh chóng gửi kiến nghị đến Sở GD&ĐT TP HCM, khảng định rằng quyết định này là "quá trễ", gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng cho nông dân. Theo Hiệp hội, mỗi cửa hàng hoa thường nhận từ 50-100 đơn đặt hàng cho dịp này, ước tính thiệt hại có thể lên tới 100 triệu đồng mỗi cửa hàng.
Nói về công văn của Sở GD&ĐT TP HCM, một chủ shop hoa cho biết: "Những người đi tặng hoặc sử dụng hoa vốn không biết cắm hoa, đa phần đều đặt trước ở shop. Thế là bao nhiêu cửa hàng hoa vừa cắm hoa thâu đêm, quên ăn quên ngủ, giờ bỗng chết đứng. Nhà thì chất đầy hoa, khách thì hủy đơn, mà hoa thì không thể ăn thay cơm. Bỏ đi thì mất tiền thuê người dọn, giữ lại thì thành “nhà kính trồng hoa” bất đắc dĩ...".
Mặt khác, việc chống lãng phí của Sở GD&ĐT TP HCM cũng đang vô tình tạo ra một hình thức lãng phí khác. Cụ thể, khi toàn bộ ngành giáo dục TP HCM - với hơn 2.300 trường học - đồng loạt từ chối, nguồn cầu đột ngột biến mất sẽ đẩy gánh nặng về phía sản xuất.
Không có thị trường tiêu thụ, hoa sẽ úa tàn trong kho lạnh hoặc bị đổ ra bãi rác, dẫn đến lãng phí tài nguyên đất đai, nước tưới, phân bón và lao động - những yếu tố đã được đầu tư từ nhiều tháng trước. Đây không chỉ là mất mát về tiền bạc mà còn là nỗi đau tinh thần.
Nếu tìm hiểu kỹ, chúng ta sẽ biết rằng nông dân trồng hoa thường là những hộ sống ở vùng sâu vùng xa, nơi điều kiện thời tiết khắc nghiệt, rủi ro cao. Họ dựa vào những dịp lễ lớn để bù đắp cho các mùa thấp điểm, trả nợ ngân hàng, đầu tư cho vụ sau. Quyết định đột ngột này, dù xuất phát từ ý tốt, đã vô tình "chặt đứt" một phần chuỗi sinh kế của họ.
Đây là ví dụ điển hình về hiệu ứng domino trong kinh tế: một quyết định có thể ảnh hưởng đến cả chuỗi cung ứng. Hơn nữa, trong bối cảnh kinh tế khó khăn hậu đại dịch và biến đổi khí hậu, ngành trồng hoa Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức như giá phân bón tăng, thời tiết thất thường. Việc mất đi thị trường khai giảng - một trong những dịp lớn nhất năm - có thể đẩy nhiều hộ nông dân vào cảnh nợ nần, thậm chí bỏ nghề.
Tất nhiên, không thể phủ nhận ý nghĩa tích cực của quyết định này. Việc chuyển hoa thành học bổng hay hỗ trợ vùng bão lũ là hành động nhân văn, giúp tập trung nguồn lực vào giáo dục và cứu trợ. Nhiều trường học ở TP. HCM và các tỉnh khác đã áp dụng mô hình tương tự từ vài năm trước, nhận được sự ủng hộ từ phụ huynh.
Tuy nhiên, cách làm của Sở GD&ĐT TP HCM phải chăng là quá gấp gáp và thiếu sự tính toán kỹ lưỡng. Nếu Sở GD&ĐT thông báo từ đầu hè, nông dân hoàn toàn có thể giảm quy mô trồng, chuyển hướng thị trường khác như xuất khẩu hoặc bán lẻ. Hiệp hội Hoa Đà Lạt cũng đề xuất rằng, cần xem trang trí hoa, cây xanh trong cơ quan, trường học là hoạt động góp phần tạo môi trường xanh - sạch - đẹp, cần được xã hội hóa.
Phải nói rằng, quyết định của Sở GD&ĐT TP HCM là một bước đi tiến bộ trong việc chống lãng phí, nhưng cần được cân nhắc kỹ lưỡng hơn về tác động xã hội - kinh tế. Mọi chính sách đều phải nhìn từ góc độ toàn diện, không chỉ dừng ở mục tiêu ngắn hạn mà còn bảo vệ sinh kế của những người người nông dân trong nước.
