Sáng 1/10, tại Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 8, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên họp thảo luận về nhóm lĩnh vực pháp luật, tư pháp, trong đó có dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp và dự án Luật Giám định tư pháp (sửa đổi).
Chỉ yêu cầu có phiếu lý lịch tư pháp khi có các căn cứ và phải thật sự cần thiết
Quan tâm dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp đại biểu Đồng Ngọc Ba - Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Pháp luật và Tư pháp đánh giá cao hồ sơ dự án luật và báo cáo thẩm tra được chuẩn bị công phu, chất lượng.
Theo đại biểu, dự thảo luật có nhiều điểm mới, tiến bộ, như việc quy định rõ hơn về mục đích quản lý lý lịch tư pháp, căn cứ để thực hiện việc yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp, quy định hoàn thiện về cơ sở dữ liệu, công nhận phiếu lý lịch tư pháp điện tử, hoàn thiện các quy định liên quan đến cập nhật, cung cấp thông tin về lý lịch tư pháp, vấn đề an ninh dữ liệu…
Đại biểu hy vọng với những điểm mới này sẽ khắc phục cơ bản những bất cập trong quản lý lý lịch tư pháp thời gian qua.
Về nội dung cụ thể, đại biểu Đồng Ngọc Ba quan tâm đến vấn đề làm thế nào để có cơ sở pháp lý từ luật, những quy định đưa ra bảo đảm tối ưu, hợp lý nhất trong việc khi nào người dân phải có phiếu lý lịch tư pháp trong các giao dịch, thủ tục.
Đại biểu cho rằng, một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trong thực tiễn có sự “lạm phát” về phiếu lý lịch tư pháp (đặc biệt là phiếu lý lịch tư pháp số 1 để xác định án tích đã được xóa hay chưa) là do các luật và nhiều nghị định quy định bắt buộc phải có phiếu lý lịch tư pháp.
Đại biểu đánh giá cao việc Chính phủ đã rà soát, ban hành Quyết định số 498 ngày 11/6/2024 của Thủ tướng Chính phủ, theo đó đã rà soát hơn 30 quy định trong các nghị định liên quan đến việc yêu cầu có phiếu lý lịch tư pháp và đưa ra lộ trình cắt giảm.
Theo đại biểu, dự thảo Luật cần xác định rõ khi nào các luật, nghị định có thể đặt ra những quy định phải có phiếu lý lịch tư pháp. Người dân có nhu cầu thì có quyền yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp cho mình, nhưng cơ quan, tổ chức chỉ được quyền yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp khi trong luật, nghị định có quy định, không được yêu cầu nằm ngoài các trường hợp đó.
Trên tinh thần đó, đại biểu Đồng Ngọc Ba kiến nghị 3 điểm cần đưa cụ thể vào trong luật. Thứ nhất, quy định rõ cơ quan, tổ chức chỉ được yêu cầu cá nhân cung cấp phiếu lý lịch tư pháp số 1 trong trường hợp luật, nghị định có quy định về yêu cầu này chứ không có các văn bản khác.
Thứ hai, nghị định chỉ nên quy định yêu cầu có phiếu lý lịch tư pháp khi có các căn cứ và phải thật sự cần thiết. “Chúng ta nên nói rõ những căn cứ, nguyên tắc cơ bản trong luật này. Thí dụ như liên quan đến an ninh quốc gia, trật tự xã hội hay bảo vệ người yếu thế, trẻ em… Thực sự cần thiết thì mới đưa vào luật. Tôi cho rằng cần phải có nguyên tắc xác định rất rõ để tránh việc trong các văn bản quy phạm pháp luật lại đưa ra những quy định thiếu căn cứ xác đáng về việc phải có phiếu lý lịch tư pháp”, đại biểu Đồng Ngọc Ba nêu quan điểm.
Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị Chính phủ có thể giao Bộ Công an thường xuyên rà soát, cập nhật và công bố danh mục cụ thể những giao dịch, thủ tục phải có phiếu lý lịch tư pháp được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật để người dân nắm được, bảo đảm tính minh bạch.
Quy định chặt chẽ quyền, nghĩa vụ của người giám định tư pháp
Góp ý kiến đối với dự thảo Luật Giám định tư pháp (sửa đổi), về tiêu chuẩn của người giám định tư pháp theo vụ việc, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) cho rằng quy định như dự thảo phù hợp thực tiễn khi đã mở rộng khả năng huy động đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm thực tiễn nhưng không có bằng đại học, đáp ứng yêu cầu giám định trong các lĩnh vực đặc thù như: cổ vật, di vật, nghệ thuật, xây dựng truyền thống…
Tuy nhiên, theo đại biểu, một số cụm từ như “kiến thức chuyên sâu, kinh nghiệm thực tiễn” nếu không được lượng hóa sẽ khó xác định, gây nguy cơ công nhận cả những trường hợp chưa đủ năng lực. Bên cạnh đó, đại biểu cũng cho rằng quy định này có thể mâu thuẫn với Luật Cán bộ, công chức, vì Luật Cán bộ, công chức quy định các tiêu chuẩn về bằng cấp trong nhiều chức danh, nhưng dự thảo cho phép bỏ qua tiêu chuẩn về trình độ học vấn.
Từ đó, đại biểu đoàn Lâm Đồng kiến nghị cần bổ sung trong dự thảo Luật một số tiêu chí như: yêu cầu về số năm kinh nghiệm, được hiệp hội nghề nghiệp công nhận, hoặc có công trình, thành tích thực tiễn rõ ràng; đồng thời, phải có cơ chế thẩm định, giám sát chặt chẽ để bảo đảm chất lượng giám định.
Về quyền, nghĩa vụ của người giám định tư pháp trong hoạt động giám định tư pháp, đại biểu Lê Thị Song An (đoàn Tây Ninh) đề nghị bỏ quy định tại điểm i khoản 1 Điều 22 “Được miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với nội dung chuyên môn trong kết luận giám định, trừ trường hợp cố ý làm sai lệch kết luận giám định”.
Đồng thời, bổ sung khoản 3 (mới) điều này như sau: “3. Cơ chế trách nhiệm nghề nghiệp của người giám định tư pháp a) Người giám định tư pháp được miễn trừ trách nhiệm pháp lý đối với nội dung kết luận chuyên môn nếu chứng minh được rằng đã thực hiện công việc một cách khách quan, vô tư, tuân thủ đúng quy trình, quy chuẩn chuyên môn và dựa trên các thông tin, tài liệu được cung cấp hợp lệ tại thời điểm giám định. b) Người giám định tư pháp phải chịu trách nhiệm dân sự theo quy định của pháp luật dân sự nếu có lỗi do sơ suất, cẩu thả hoặc thiếu năng lực chuyên môn một cách nghiêm trọng trong quá trình thực hiện giám định gây ra thiệt hại cho cá nhân, tổ chức; chịu trách nhiệm pháp lý khi cố ý làm sai lệch kết luận giám định”.
Theo Đại biểu Lê Thị Song An, việc miễn trừ mang tính rủi ro pháp lý rất lớn, nhất là trong những vụ việc, vụ án nghiêm trọng, dư luận xã hội quan tâm; sẽ tạo “vùng an toàn” cho những cá nhân yếu kém chuyên môn; thiếu nghiêm túc trong bổ nhiệm, đào tạo, đánh giá năng lực đội ngũ giám định viên.
Có chung quan điểm về quy định tại điểm i khoản 1 Điều 22, đại biểu Dương Khắc Mai (đoàn Lâm Đồng) cho biết thêm, quy định này có thể mâu thuẫn với Bộ luật Dân sự 2015 (Điều 584–589) và Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước 2017, vì các luật trên quy định trách nhiệm cả đối với lỗi vô ý nghiêm trọng.
Theo đại biểu Dương Khắc Mai, nếu quy định như dự thảo thì đối với trường hợp sai sót do cẩu thả vẫn được miễn trách nhiệm. Vì vậy, đại biểu kiến nghị bổ sung trách nhiệm trong trường hợp lỗi vô ý nghiêm trọng và quy định bảo hiểm nghề nghiệp bắt buộc để bảo vệ quyền lợi của Nhà nước và công dân.
