Lễ hội Đền mẫu Bát Tràng là sự kiện thường niên được tổ chức để tưởng nhớ về Mẫu bản hương Mỹ Tín Thiên Tiên Quế Hoa Công chúa. Bà là con gái đời thứ 9 của họ Trần Đông Tâm Bát Tràng. Lễ hội sẽ diễn ra trong 03 ngày 5, 6 và 7/11/2023 (tức ngày 22, 23, 24/9 âm lịch). Tại lễ hội sẽ có các hoạt động như dâng lễ, dâng hương, tế tổ, tế thần, thả đèn hoa đăng. Sự kiện thu hút đông đảo người dân đến từ nhiều tỉnh, thành lân cận như Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Giang… Tại lễ hội, người đến tham gia sẽ có cơ hội được tìm hiểu thêm về Đạo Mẫu, lịch sử địa phương cũng như các hoạt động tín ngưỡng đặc sắc khác xoay quanh nhân vật Mẫu bản hương Mỹ Tín Thiên Tiên Quế Hoa Công chúa.
Đối với nhà thờ họ Trần (một phần quan trọng trong không gian tại đền mẫu Bát Tràng), việc tế lễ được tổ chức vào ngày 23 tháng 9 âm lịch hàng năm. Trong ngày này, lễ tế bắt đầu với việc mở cửa đền, sau đó dân làng tập trung để cáo cơm tế tổ. Chuyển sang ngày 24 tháng 9, ngày lễ tế thần và dâng hương được tiến hành. Theo truyền thống, dân làng và các cụ cao tuổi trong khu vực cho biết, mỗi khi làng tổ chức lễ hội, họ đều tiến hành lễ cáo và rước Mẫu về đình dự hội cùng với toàn thể dân làng.
Bà Khuôn, người trông coi Đền Mẫu Bát Tràng hiện nay kể lại, theo truyền thuyết, Mẫu bản hương Mỹ Tín Thiên Tiên Quế Hoa Công chúa là một người con của quê hương Bát Tràng đã từng phù trợ cho cuộc sống tinh thần của nhân dân địa phương được bình yên, giúp nước yên dân. Bà sinh năm Mậu Thìn (khoảng 1568) và mất ngày 24 tháng 9 năm Ất Dậu (1585) tròn 18 tuổi. Đến giờ Ngọ ngày 24 tháng 9 năm ất Dậu (1585), bà tắm gội sạch sẽ vào quỳ lạy cha mẹ và thưa rằng: “Con nguyên ở trên Đức Ngọc Hoàng xuống đầu thai làm con cha mẹ 18 năm, nay không ở lại hầu cha mẹ được nữa. Con xem cha mẹ có nhiều phép lạ cứu người thì sau này thế nào cũng được hưởng phúc”. Bà nói vậy rồi hóa về trời.
Từ năm 1942, ngôi miếu thờ Mẫu bị sập đổ, buộc dân làng phải thực hiện việc chuyển tượng và đồ thờ vào nhà thờ họ Trần, thực hiện sáp nhập để tạo ra một nơi tôn thờ chung. Điều này đã đặt nền móng cho một di tích đặc biệt, trở thành nơi thờ cúng tổ tiên của một chi nhánh họ Trần và đồng thờ Mẫu theo tín ngưỡng dân gian truyền thống, theo tâm linh và văn hóa của người dân trong khu vực.
Di tích này đã trải qua nhiều lần trùng tu và sửa chữa, với đặc điểm nổi bật là năm 1958, khi cần phải làm công trình thủy nông Bắc Hưng Hải. Trong lúc đó, ngôi miếu thờ Mẫu đã phải được dỡ bỏ và kết hợp với nhà thờ họ Trần để tạo nên một không gian tôn thờ chung. Năm 2001, điện thờ Sơn Trang được xây dựng lại, năm 2004 thêm nghi môn, năm 2005 kè sông và sửa chữa những hạng mục nhỏ khác. Hàng năm, nhân dân trong khu vực vẫn tự nguyện thực hiện các công việc sửa chữa và duy trì những phần bị hư hỏng để bảo tồn di tích quý báu này.
Cho đến tháng 9/2009, UBND thành phố Hà Nội đã ban hành quyết định xếp hạng Đền Mẫu Bát Tràng là Di tích Lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật, thể hiện giá trị lịch sử và kiến trúc của nơi này trong bức tranh rộng lớn của di sản văn hóa Việt Nam.
Lễ hội Đền Mẫu Bát Tràng không chỉ là cơ hội để người dân tôn thờ thần thánh mà còn là một sự kết nối và tương tác trong cộng đồng. Lễ hội tại đây thể hiện tinh thần đoàn kết và đồng lòng của người dân đối với di sản văn hóa truyền thống của họ. Tạo ra một không gian sống động, vui tươi và đa dạng về nghệ thuật và văn hóa, lễ hội này thu hút sự quan tâm và tham gia của nhiều người, cả trong và ngoài cộng đồng.
Đền Mẫu Bát Tràng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và thúc đẩy di sản văn hóa truyền thống ở khu vực Bát Tràng. Thông qua việc trình diễn và giới thiệu văn hóa và lịch sử địa phương, nơi này có thể thu hút khách du lịch từ cả trong và ngoài nước, góp phần vào phát triển kinh tế địa phương và thúc đẩy sự hiểu biết giữa các văn hóa khác nhau.
Đây không chỉ là một công trình kiến trúc đẹp mắt mà còn là biểu tượng của đạo lý "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam. Người dân biết ơn và tôn vinh những Anh hùng dân tộc đã có công khai sáng, mở mang bờ cõi, và bảo vệ nhân dân suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước. Đền Mẫu Bát Tràng là một minh chứng sống động về sự kết nối sâu sắc giữa tôn giáo và văn hóa trong cuộc sống của người Việt.
