Không còn là “người trợ lý ảo” đứng phía sau, AI đang tiến thẳng vào trung tâm quy trình làm báo. Nó có thể viết tin, tóm tắt dữ liệu, biên tập nội dung, thậm chí đặt tiêu đề hấp dẫn và đề xuất thời điểm xuất bản tối ưu. Trong một số lĩnh vực mà dữ liệu chiếm ưu thế như: tài chính, thể thao, thời tiết… AI tỏ ra vượt trội về tốc độ và hiệu suất.
Hàng loạt tòa soạn lớn trên thế giới đã triển khai các hệ thống AI vào hoạt động báo chí: Heliograf của The Washington Post, Cyborg của Bloomberg, Radar của PA Media (Anh)... Ở Việt Nam, một số cơ quan báo chí lớn cũng bắt đầu thí điểm ứng dụng AI trong phân tích dữ liệu, gợi ý nội dung và quản lý hệ thống xuất bản.
AI là cỗ máy “viết” không phải “làm báo”
Phải thừa nhận, AI có thể “viết” nhanh và khá mượt. Với những nội dung thông tin ngắn, dạng tổng hợp, các công cụ như ChatGPT, Gemini, Claude... hoàn toàn có thể tạo ra một văn bản có cấu trúc rõ ràng, ngữ pháp chuẩn xác, thậm chí có chiều sâu kỹ thuật nếu được cung cấp câu lệnh bằng dữ liệu chất lượng.
Tuy nhiên, AI vẫn chưa thể “làm báo” theo nghĩa đầy đủ. Nó không thể đến hiện trường, không thể cảm nhận tâm trạng của nhân vật, không thể phát hiện sự bất thường trong chi tiết, cũng không thể tự đặt ra những câu hỏi mang tính phản biện xã hội. Và quan trọng nhất, AI không có trách nhiệm xã hội. Đây là điều khiến báo chí khác biệt hoàn toàn với các kênh truyền thông khác.
Vì sao trí tuệ nhân tạo lại từ “người trợ lý” lại biến thành “người cạnh tranh” trực tiếp với những người làm báo? Vấn đề nằm ở chỗ, nếu người làm báo chỉ dừng lại ở việc viết lại, tổng hợp thông tin có sẵn - thì sớm muộn cũng sẽ bị AI thay thế.
Trí tuệ nhân tạo là một cuộc sàng lọc tư duy làm báo
Thách thức mà AI đặt ra với báo chí không chỉ là cạnh tranh công nghệ, mà là cuộc sàng lọc tư duy nghề nghiệp. Nó buộc những người làm báo phải tự hỏi lại: vai trò của mình trong kỷ nguyên mới là gì? Điều gì làm nên giá trị của một nhà báo trong một thế giới mà thông tin có thể được tạo ra tức thì?
Câu trả lời không nằm ở việc chống lại AI, mà ở việc học cách sử dụng AI như một công cụ và làm chủ nó. AI có thể hỗ trợ phân tích dữ liệu, phát hiện xu hướng, kiểm tra ngữ pháp, dịch thuật… nhưng phần cốt lõi là góc nhìn, nhân tính và bản lĩnh của người cầm bút,… thì không thể thay thế.
Một Nhà báo của thời AI phải là người biết sáng tạo nội dung độc quyền, có năng lực xác thực thông tin, biết kể chuyện bằng dữ liệu, và có kỹ năng đa phương tiện. Thậm chí, Nhà báo còn cần hiểu biết công nghệ để cộng tác tốt hơn với AI - như lập trình câu hỏi, hiệu chỉnh kết quả đầu ra, kiểm chứng thông tin sinh bởi máy móc.
Cuộc cạnh tranh với trí tuệ nhân tạo không phải là trận chiến để bảo vệ những điều truyền thống, cũ kỹ trong phương thức làm Báo, mà là hành trình đổi mới để giữ vững giá trị cốt lõi của nghề. Trong thế giới dữ liệu và thuật toán, báo chí càng cần một trái tim, khối óc của con người để thắp sáng sự thật, khơi gợi niềm tin và truyền cảm hứng thay đổi. Đó là điều mà không một cỗ máy nào có thể thay thế./.
